این گزارش دربرگیرنده‌ی نامِ تمامی تصنیف‌سرایانی که از زمان «علی‌اکبر شیدا» تاکنون فعالیت می‌کرده‌اند، نیست و تلاش شده کارنامه‌ی تعدادی از فعال ترین‌های این عرصه بررسی شود.
به گزارش نواک به نقل از سایت موسیقی ما، از آن طرف، تمامی تصانیفِ خالقان نیامده و تنها برای آشنایی با جهانِ ذهنی‌شان، نمونه‌هایی از مشهورترین تصانیفِ آنان قید شده است، ضمن آنکه تعدادی از این تصنیف‌سرایان، ترانه‌هایی نیز در موسیقی پاپ داشته‌اند که نمونه‌ای از آنها نیامده و تنها آنانی که در حوزه‌ی موسیقی اصیل است، ذکر شده‌اند.
در فرهنگ‌نامه‌ی «عمید» درباره‌ی واژه‌ی «تصنیف» نوشته شده است که قطعه شعری که طرب‌انگیز باشد. «تصنیف» فرمی رایج در موسیقی ایران است که سابقه‌ای بسیار طولانی دارد و چنانچه از خنیاگرانی بگذریم که هم‌چنان در گوشه‌وکنارِ این سرزمین مشغولِ فعالیت هستند، ساختِ اولین تصنیف‌ها را به «باربد» نسبت می‌دهند، اما قدیمی‌ترین تصانیفی که در موسیقی ایران باقی مانده است، تصنیفی جامانده از «عبدالقادر مراغه‌ای» است که نتِ آن را «فرهاد فخرالدینی» پیدا و بازسازی‌اش کرد.
دوران قاجار را دورانِ گسترش موسیقی دستگاهی به شیوه‌ی فعلی‌اش می‌دانند؛ در آن دوران تصنیف‌خوانان و ضربی‌خوانانِ بسیاری چون آقاجان اول و دوم، محمدصادق‌خان (سرورالملک)، حبیب‌اللّه سماع‌حضور، آقاجان ضرب‌گیر (عین‌الدوله‌ای)، تقی‌خان نسقچی‌باشی، باقرخان لبو، بالاخان (نی‌داوود)، عبدالله دوامی، حسین‌خان اسماعیل‌زاده، رضا روانبخش، مهدی غیاثی، حسین تهرانی و ملوک ضرابی کاشانی فعالیت می‌کردند؛ اما سه تن از بزرگ‌ترین تصنیف‌سازانِ دوران معاصر علی‌اکبر شیدا، عارف قزوینی و محمدعلی امیرجاهد بودند.
تا پیش از «شیدا» البته تصانیفی وجود دارد که از جمله‌ی آن می‌توان به تصنیف «ای تیر غمت را دل عشاق نشانه» بر اساسِ شعر «خیالی بخارایی» و همچنین «خسرو خوبان» با شعری از فخرالدین عراقی، «بار فراق دوستان» با شعری از سعدی، «چهره به چهره» با شعری از قرهالعین و «تمنای وصال» با شعری از خیالی بخارایی و شیخ بهایی اشاره کرد که از شناخته شده‌ترین نمونه این تصنیف‌ها هستند.
علی‌اکبر شیدا (۱۲۲۲ تا ۱۲۸۵)
«علی‌اکبر شیدا» مهم‌ترین تصنیف سازِ معاصرِ ایران است و صاحبِ تصانیفی دارای مضامین عارفانه و عاشقانه؛ اهمیتِ او به گونه‌ای است که اگر بتوانیم دوره‌ای را به عنوان دوره معاصر موسیقی ایرانی بدانیم، بی‌گمان «علی اکبر شیدا» از پیشگامانِ این دوران است، او به همراه «میرزا عبدالله» که واسطه‌ی انتقال مدون ردیف‌های موسیقی دستگاهی ایران است، تحولی عظیم در موسیقی ایران شکل دادند. تا پیش از او معمولا الفاظ غیرهنری و ناشایست در تصنیف‌ها وجود داشت و «شیدا» با سرودنِ تصانیفی عاشقانه، باعثِ گسترش این شیوه شد و تا پیش از او نمی‌توان به کسی اشاره کرد که حداقل چند تصنیف ساخته و به‌عنوان موسیقی‌دانی «تصنیف‌ساز» مطرح باشد. «علی‌اکبر شیدا» تحولی در این زمینه پدید آورد که هم چنان می‌توان تاثیراتِ آن را مشاهده کرد، به‌خصوص آنکه بعد از گذشت حدود یک قرن، آثار او تازگی و زیبایی خود را حفظ کرده و هنوز هم اجرا و عرضه می‌شود. «شیدا» که زندگی درویشی را ملاکِ زندگی خویش قرار داده بود، با انجمن «اخوت» همکاری داشت. شعرهای او اگرچه در بهره‌گیری از شاعران مکتب عراق و قدمایی نظیر سعدی و حافظ تحت تأثیر جنبش بازگشت است، اما در تصانیفش به نوعی آزادی رسیده بود و در حالات روحی و استفاده از واژگان چنان از خود رهایی نشان می‌داد که تا پیش از او نمی‌توان مشابهی برای آن یافت.
اگرچه مضمونِ بیشتر تصانیفِ او عاشقانه است؛ اما در برخی از تصانیفش نیز روایت‌های تاریخی و اجتماعی را بیان کرد؛ «روح‌الله خالقی» دربارهٔ آثاری که شیدا آفریده، نوشته است: «آهنگ و اشعارِ او بسیار مطلوب و دلنشین است و ساخته شدن هریک دارای ماجرایی است.» او سپس داستانِ نگارش تصنیف «مرضیه» و «الاساقیا از راه وفا به شیدای خود جفا کم نما» و «ای که به پیش قامتت سرو چمن خجل شده» را آورده است.
او به زبان سعدی تمایلی بسیار داشت و گاهی مصرعی از او را در ابتدای سروده‌های‌ش تضمین میکرد. «محمد معین» درباره‌ی او گفته است: «علی‌اکبر شیدا موسیقی‌دان و شاعر و تصنیف‌ساز ایرانی که تصانیف او مقبول عامّه بود و عارف او را بر خود مقدَّم می‌دانست و از او به نیکی یاد کرده است. شیدا مردی درویش و وارسته بود، مختصر سه تاری می‌زد و خطِّ نستعلیق را هم خوش می‌نوشت. آهنگ‌ها و اشعارش بسیار مطلوب و دلنشین است، ولی صورتی نازیبا و قلبی پر از مهر وفا – که همواره به کمند عشق زیبارویان گرفتار بود – داشت. آهنگ‌های وی با آن که متجاوز ار پنجاه سال از تاریخ آنها می‌گذرد، هنوز دارای لطف و جاذبه است.»
از «شیدا» تقریباً ۲۲ تصنیف باقی مانده است. سال‌ها بعد به همت استاد «فرامرز پایور» ردیف‌های آوازی استاد عبدالله دوامی و ۱۸۶ تصنیف قدیمی به روایت ایشان (از جمله تصانیف شیدا) گردآوری و تألیف شد. مختصری از شرح‌حال بعضی از تصنیف‌سازان ایرانی به روایت استاد دوامی و واژه نامه ای نیز در توضیح معنای واژه‌های به‌کاررفته در تصنیف‌ها از ضمایم کتاب است.
برخی از تصانیف
جفا کم نما (تصنیف ابوعطا)، خوانندگان: عبدالوهاب شهیدی، صدیق تعریف
دل شیدا (سه‌گاه)، خواننده: محمدرضا شجریان
ناوک مژگان (از نوک مژگان می‌زنی تیرم چند) خوانندگان: نادر گلچین، هایده، مهران مدیری
در کفت دارم دلی (بیات ترک)، خواننده: حسین قوامی
دوش دوش (آواز افشاری)، خواننده: محمدرضا شجریان، مهسا وحدت
سرو خجل (آواز ابوعطا)، خواننده: محمدرضا شجریان
کیه کیه در می‌زنه (بیات اصفهان) خوانندگان: ایرج بسطامی، پوران، ستار و…
بتِ چین (آواز اصفهان) خواننده: محمدرضا شجریان
امشب شب مهتابه (آواز اصفهان)، خوانندگان: مرضیه، سیما بینا، علی زند وکیلی، مهران مدیری و…
ماه غلام (آواز بیات ترک)، خواننده: محمدرضا شجریان
عارف قزوینی (۱۲۵۹ تا ۱۳۱۲)
«اگر من خدمتی دگر به موسیقی و ادبیات ایران نکرده باشم وقتی تصنیف های وطنی ساختم که ایرانی از هر ده هزار یک نفرش نمی‌دانست وطن یعنی چه» اینها را «عارف قزوینی» یکی از مهم‌ترین تصنیف‌سرایانِ معاصرِ ایران گفته است. او موسیقی را نزد حاج صادق خرازی آموزش دید و اولین تصنیفش را در ۱۸ سالگی ساخت.
«عارف قزوینی» نخستین شاعری بود که شعر و موسیقی را به صورت تصنیف با مضامین اجتماعی همراه ساخت و به این ترتیب با آثار خود به هدایت افکار عمومی پرداخت. موفقیت عارف مرهون تصنیف‌هایش است که هرکدام از آنها را به منظوری سیاسی می‌سرود. همچنین عارف از نخستین تصنیف‌سُرایانی به شمار می رفت که در ایران کنسرت برگزار کرد و به جنبه غیرمجلسی و مردمی بودن آن تأکید داشت. کنسرت‌های او همیشه پررونق و پرازدحام بود. او در مورد تصنیف و تصنیف‌سازی عقیده داشت که نباید تحریر داشته باشد تا مردمی که صدا و تحریر ندارند، بتوانند به راحتی از پس اجرای آن برآیند. کلیات دیوان او شامل ۹۷ غزل، ۸۹ تصنیف و ۱۲شعر هجویه است.
«عارف قزوینی» در کارنامه‌ی خود تصنیف‌های وطنی-سیاسی بسیار ساخته که همچون تصانیفِ عاشقانه‌اش بی‌باک بود. او پیش از مرگ خویش نوشت: «من یک ایرانی پاک هستم که برای او هیچ‌چیز گران‌بهاتر از وطنش نیست، بگذار که در گمنامی بمیرم؛ آرزوی من این است که ملتم نیرومندتر و سربلند و کشورم شکوفا باشد.»
از آنجا که «درویش‌خان» با گرایش سیاسی در ضبط صدا مخالف بود، تصنیف‌های سیاسی «عارف» ضبط نشدند.
برخی از تصانیف
از خون جوانان وطن لاله دمیده: خوانندگان: محمدرضا شجریان، علیرضا قربانی، سالار عقیلی
دیدم صنمی (شور)، خوانندگان: علیرضا افتخاری، ایرج بسطامی
امان امان (شور)، خوانندگان: محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و علیرضا افتخاری
نمی‌دانم چه در پیمانه کردی (آواز افشاری)، خوانندگان: عبدالله دوامی، شهرام ناظری و محمد معتمدی
نکنم اگر چاره (آواز افشاری)، خوانندگان: عبدالله دوامی، نصرالله ناصح‌پور، علی‌اصغر بهاری، شهرام ناظری، محمدرضا شجریان، علیرضا قربانی
گریه را به مستی (شور) خوانندگان: عبدالوهاب شهیدی، محمدرضا شجریان، حمیرا
از کفم رها (آواز افشاری)، خوانندگان: عبدالله دوامی، محمدرضا شجریان، محمد معتمدی
باد خزانی (آواز افشاری)، خوانندگان: صدیق تعریف و محسن کرامتی
گریه کن: خوانندگان: غلامحسین بنان، عبدالوهاب شهیدی، شهرام ناظری و ایرج بسطامی
محمد علی امیرجاهد (۱۲۷۵ تا ۱۳۵۶)
تصانیفِ «محمدعلی امیرجاهد» بیشتر مضامین میهنی، اجتماعی و عاطفی داشت. او به عنوانِ دبیر انجمن اشاعه و اعتلای موسیقی فعالیت میکرد و مدتی هم مسئولیت هنرستان شبانه موسیقی را برعهده داشت. با وجود اینکه امیر جاهد اشعار زیادی سروده، اما تصنیف‌های انگشت شماری از او باقی مانده است. عدم دسترسی اکثر موسیقی‌دانان به نوارهایی که از صدای او ضبط شده، باعث شده تا بسیاری از آثار با ارزش او در معرض فراموشی قرار گیرد.
برخی از تصانیف
بهار آمد (آواز دشتی)، خواننده: ایرج
امان از این دل که داد (سه‌گاه)، خواننده:علی رستمیان
رهی معیری (۱۲۸۸ تا ۱۳۴۷)
محمدحسن (بیوک) معیری از غزل‌سرایان معاصر ایران و از ترانه‌سرایان و تصنیف‌سرایان بنام است. اشعار او تحت تأثیر سعدی (که بیشترین تأثیر را در او گذاشته‌است)، حافظ، نظامی، صائب و مولوی است. رهی از اوان کودکی به شعر و موسیقی و نقاشی دلبستگی فراوان داشت و در این هنرها بهره‌ای بسزا یافت. رهی معیری در سال‌های آخر عمر در برنامه گل‌های رنگارنگ رادیو، در انتخاب شعر با داوود پیرنیا همکاری داشت و پس از او نیز تا پایان زندگی آن برنامه را سرپرستی میکرد.
برخی از تصانیف
شد خزان: آهنگساز: مصطفی نوریانی، خواننده: جواد بدیع‌زاده، غلامحسین بنان
نوای نی (دشتی): آهنگساز: مرتضی‌خان محجوبی، خوانندگان: محمدرضا شجریان، غلامحسین بنان
یاد ایام (شور)، آهنگساز: محمدرضا شجریان، خواننده: محمدرضا شجریان
کاروان (آواز دشتی)، آهنگساز: مرتضی محجوبی، خواننده: غلامحسین بنان
مرغ حق: آهنگساز: موسی معروفی، خوانندگان: غلامحسین بنان و محمدرضا شجریان (با همراهی ارکستر ملی)
ابوالقاسم حالت (۱۲۹۸تا ۱۳۷۱)
«ابوالقاسم حالت» شاعر سرود «پاینده بادا ایران» است که اولین سرود ملی ایران بعد از انقلاب است. او در ترانه‌سرایی دستی توانا داشت و عموماً این ترانه‌ها در قالب فکاهی، انتقادی علیه وضعیت سیاسی و اجتماعی زمانِ پهلوی می‌نوشت. حالت در زمینه موسیقی اصیل ایرانی نیز فعالیت داشت و سراینده نخستین سرود جمهوری اسلامی بود. بسیاری از آثار «مهدی خالدی» توسط او سروده شده است.
برخی از تصانیف
پاینده بادا ایران: آهنگساز: محمد بیگلری‌پور
شیرین: اثر مهدی خالدی
بهادر یگانه (۱۳۰۱ تا ۱۳۶۳)
«بهادر یگانه» که شغل اصلی‌اش حقوق‌دانی بود، دستی نیز در ترانه‌سرایی داشت. اکثر ترانه‌های بهادر یگانه به شهرت رسیده‌اند و جزو آثار ماندگار موسیقی کلاسیک ایران به‌شمار می‌آیند و توسط خوانندگان سرشناس آن دوران با آهنگسازی همایون خرم، انوشیروان روحانی، عطاالله خرم، اسدالله ملک، جواد لشکری و… اجرا شدند.
برخی از تصانیف
رسوای زمانه: خوانندگان: محمدرضا شجریان، علیرضا افتخاری، علیرضا قربانی
راز دل (همایون)، آهنگساز: همایون خرم، خواننده: علیرضا قربانی
معینی کرمانشاهی (۱۳۰۱ تا ۱۳۹۴)
رحیم معینی کرمانشاهی (نقاش، روزنامه‌نگار، نویسنده، شاعر و نقاش بود و همین آشنایی با نقاشی و فنون آن سبب شد که در خلق اشعار و ترانه‌هایش گرایش به تصویرسازی داشته باشد. «معینی کرمانشاهی» همچنین مفاهیم صوفیانه و درویشی را نیز در اشعارِ خود وارد کرده است. او مدتی به عنوانِ معاون ادارهٔ رادیو فعالیت می کرد. او نخستین بار، ترانه‌سرایی برای «گل‌ها» را روی آهنگی از استاد تجویدی با مطلع: «چه می‌شد رها بودم از همه قیدی» آغاز کرد و در ادامه‌ی همکاری‌ش با این آهنگساز برجسته، ۴۰ اثر ماندگار نوشت. او با اساتیدی چون پرویز یاحقی، جواد لشکری، حبیب‌الله بدیعی و همایون خرم نیز همکاری داشته‌است.
«معینی کرمانشاهی» علاوه بر نواختنِ ترانه، کتاب‌های شعر بسیاری دارد؛ برای مثال او تاریخ ایران را به نظم درآورد و نام آن را «شاهکار» گذاشت. او همچنین درنگارش فیلمنامه‌ی «وسوسه شیطان» با محمد زرین دست و کریم فکور همکاری داشت. دیگر آثار او عبارتند از: ای شمع ها بسوزید، فطرت، خورشید شب و حافظ برخیز.
برخی از تصانیف
بهار من گذشته شاید، آهنگساز: عماد رام، خواننده: عماد رام
زنگ کاروان، آهنگساز: همایون خرم، خواننده: کوروس سرهنگ‌زاده
بوی بهار: آهنگساز:عماد رام، خواننده: نادر گلچین
صدای بارون: آهنگساز: مهیار رضوان، خواننده: امیر عباس گلاب
پرویز خطیبی (۱۳۰۲ تا ۱۳۷۳)
«پرویز خطیبی» روزنامه‌نگار و نویسنده و سراینده‌ی پیش‌پرده‌های تئاتر بود. او چند ترانه نیز ساخت که از آن میان ترانه «بردی از یادم» یکی از مهم‌ترینِ آنان است.
برخی از تصانیف
بردی از یادم: آهنگساز: مصطفی گرگین‌زاده، خواننده: علیرضا افتخاری
اسماعیل نواب صفا (۱۳۰۳ تا ۱۳۸۴)
«اسماعیل نواب صفا» اولین شعرش را در سال ۱۳۲۳ در بیست سالگی در روزنامه توفیق به چاپ رساند و بعدها به عضویت هیئت تحریریه همین روزنامه شد. او همچنین اولین تصنیف یا ترانه خود را بر روی یک آهنگ محلی کرمانشاهی ساخت که به نام «وعده گلرخان» شهرت یافت. آشنایی او با «حسینعلی مستعان» که در آن روزها ریاست رادیو را بر عهده داشت، پای او را به رادیو باز کرد و این آغاز کار هنری «نوّاب صفا» است؛ او با «مجید وفادار» همکاری‌های گسترده‌‌ای داشته و برای آهنگ‌های او حدود ۱۲ ترانه می‌سازد. آشنایی با «مهدی خالدی» (یکی دیگر از برجسته‌ترین آهنگسازان و نوازندگان ایرانی) نیز در منزل «مجید وفادار» صورت می‌گیرد که حاصل‌ش حدود ۱۶ ترانه است.
او از جمله نخستین هنرمندانی است که خاطرات هنری خود را در کتابی با نام «قصه شمع» را به نگارش درآورد و درباره‌ی بزرگانی چون چون ابوالحسن خان صبا، برادران محجوبی، برادران وفادار، قمر، غلامحسین بنان و… نوشت. کتاب از زادگاه او (کرمانشاه) شروع می شود و با عزیمت او به تهران در سال ۱۳۲۳ وآغاز کار هنری او ادامه می‌یابد.
برخی از تصانیف
حُسن گل، آهنگساز: مجید وفادار، خواننده: داریوش رفیعی
شکوهٔ عاشق: آهنگساز: مجید وفادار،خواننده: داریوش رفیعی
چه شب‌ها که از هجرت نخفتم (با صدای استاد بنان) جوانی (با صدای استاد قوامی ) و آمد نوبهار (آهنگ نشاط ) (باصدای خانم دلکش و علی زاهدی )
کریم فکور(۱۳۰۴ تا ۱۳۷۵)
«کریم فکور» یکی از ترانه‌سرایان معاصر ایران است. او بیش از ۷۰۰ ترانه سرود که تعداد زیادی از آنها توسط خواننده‌های معروف آن دوران در رادیو ایران اجرا شدند. همچنین ترجمه اشعار برخی فیلم‌های موزیکال از جمله اشک‌ها و لبخندها توسط او صورت گرفته‌است.
برخی از تصانیف
الهه ناز: آهنگساز: اکبر محسنی، خواننده: غلامحسین بنان
غوغای ستارگان: آهنگساز: همایون خرم، خواننده: محمد اصفهانی
هوشنگ ابتهاج (۱۳۰۶)
ابتهاج که یکی از مشهورترین غزل‌سرایان معاصر است از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ سرپرست برنامه گل‌ها در رادیوی ایران (پس از کناره‌گیری داوود پیرنیا) و پایه‌گذار برنامه موسیقایی گلچین هفته بود. تعدادی از غزل‌ها، تصنیف‌ها و اشعار نیمایی او توسط موسیقی‌دانان ایرانی نظیر محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و حسین قوامی اجرا شده‌است.
برخی از تصانیف
تو ای پری کجایی: آهنگساز: همایون خرم، خوانندگان، حسین قوامی و محمد اصفهانی
سپیده: آهنگساز: محمدرضا لطفی، خواننده: محمدرضا شجریان
ارغوان: آهنگساز: مهیار علیزاده، خواننده: علیرضا قربانی
عبدالله الفت (۱۳۰۶ تا ۱۳۷۳)
الفت از زمان نوجوانی به سرودن شعر پرداخت و در سال‌هاى ١٣٣٨ تا ١٣۴٠ در رادیو در کنار بزرگانی چون نادر نادر پور، مهدى سهیلى، رهی معیری، نواب صفا، معینی کرمانشاهی و تورج نگهبان به سرودن شعر و ترانه پرداخت و با آهنگسازانى چون علی تجویدی، همایون خرم و… همکاری داشت.
برخی از تصانیف
رقص مستانه: خواننده : غلامحسین بنان
به سوى تو: خواننده : کوروس سرهنگ زاده
سیمین بهبهانی (۱۳۰۶ تا ۱۳۹۳)
سیمین خلیلی معروف به سیمین بـِهْبَهانی نویسنده و غزل‌سرای معاصر ایرانی است که در طول زندگی‌اش بیش از ۶۰۰ غزل سرود که در ۲۰ کتاب منتشر شده‌اند. او به خاطر سرودن غزل فارسی در وزن‌های بی‌سابقه به «نیمای غزل» معروف است. در سال‌های اخیر «چرا رفتی؟ چرا؟ من بی‌قرارمِ» اشتهار بسیاری یافت. او از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ با رادیو همکاری میکرد که حاصل آن ساختن آهنگ برای بسیاری از آهنگسازان و خوانندگانِ رادیو در پیش از انقلاب است. پس از انقلاب نیز تصنیف‌ها و ترانه‌های زیبایی بر اساس سروده‌های وی ساخته شده و به یادگار مانده است.
برخی از تصانیف
گل‌های تازه‌ی شماره ۵۶ (افشاری)، بداهه‌خوانی اکبر گلپایگانی
«یک شاخه گل» ۳۸۴، آهنگساز: محمد میرنقیبی، خواننده: ایرج
«آشفته‌گیسو»، آهنگساز: استاد جواد بدیع‌زاده، خواننده: ایرج
نیاز: آهنگساز: امیر رحیمی‌آذر و علی خشتی‌نژاد، خواننده: علیرضا افتخاری
توفان (بیات اصفهان) آهنگساز: امیر رحیمی‌آذر و علی خشتی‌نژاد، خواننده: علیرضا افتخاری
سکوت گویا: آهنگساز: محمد میرنقیبی، خواننده: ایرج بسطامی
یارب این مستی شبانه: آهنگساز: اصغرر زارع، خواننده: کوروس سرهنگ‌زاده
به کنارم تو بمان (بیات اصفهان): آهنگساز: حبیب الله صالحی، خواننده: محمدرضا شجریان «
هوای گریه: آهنگساز: محمد جواد ضرابیان، خواننده: همایون شجریان
چرا رفتی؟ آهنگساز: تهمورس پورناظری، خواننده: همایون شجریان
بیژن ترقی (۱۳۰۸ تا ۱۳۸۸)
«بیژن ترقی» سبکِ تازه‌ای را در ترانه‌سرایی ایران ایجاد کرد. او فعالیت ادبی خود را با استادانی چون ملک‌الشعرای بهار، امیری فیروزکوهی، نیما یوشیج و شهریار آغاز کرده بود و با هنرمندان و آهنگسازان نامی روزگار خود چون ابوالحسن صبا، رضا محجوبی، علی تجویدی، داریوش رفیعی و پرویز یاحقی همکاری نزدیک داشت. او به ترانه، وجهی روایی و داستان‌گونه داد و در همکاری‌هایش با پرویز یاحقی آثار متعددی نوشت.
«ترقی» در کتاب «از پشت دیوارهای خاطره» پنجاه سال خاطرات خود را در زمینه شعر و موسیقی جمع‌آوری کرده و از جمله به نقل خاطرات خود با شعرا و آهنگسازانی چون نیما یوشیج، شهریار، پرویز یاحقی، ابوالحسن صبا، رهی معیری و علی تجویدی پرداخته‌است.
برخی از تصانیف
بهار دلنشین: غلامحسین بنان
جام مدهوشی: علی اصغر شاه زیدی
دل‌شکن (یار بیگانه نواز): غلامحسین بنان، علی رستمیان و ایرج بسطامی
ایران جوان: شهرام ناظری، آهنگساز: پیمان سلطانی، خواننده: سالار عقیلی
برگ خزان: آهنگساز: پرویز یاحقی، خواننده: ایرج بسطامی
جواد آذر (۱۳۱۰ تا ۱۳۸۰)
جواد کناره‌چی، متخلص به جواد آذر، شاعر، موسیقی‌دان و خوشنویس ایرانی بود. او در غزل‌سرایی مهارت خاصی داشت و از سبک صائب پیروی میکرد.
برخی از تصانیف
ساز قصه‌گو (سه‌گاه)، آهنگساز: فرامرز پایور، خواننده: محمدرضا شجریان
بی‌هم‌زبان: خواننده و آهنگساز: محمدرضا شجریان
ای ایران (چاووش ۳)، آهنگساز: حسین علیزاده با همراهی گروه شیدا، آواز: شهرام ناظری
ای پدر (چاووش ۴)، آهنگساز: محمدرضا لطفی، خواننده: شهرام ناظری
تورج نگهبان (۱۳۱۱ تا ۱۳۸۷)
«تورج نگهبان» اولین تصنیفِ خود را در تابستان ۱۳۲۷ با آهنگی از «همایون خرم» ساخت و این همکاری ۱۴ سال ادامه یافت. سپس کاری برای «امین اله رشیدی» با آهنگ همایون خرم با نامِ «گل من» نوشت که با استقبال بسیاری همراه شد. همکاری با رادیو ایران و اساتید آن دوران همچون رهی معیری، نواب صفا، معینی کرمانشاهی و آهنگسازانی چون روح اله خالقی، تجویدی، مجید وفادار، حسین یاحقی، پرویز یاحقی، همایون خرم از جمله فعالیت‌های هنری اوست.
در اواسط دهه ۴۰، «نگهبان» با همکاری هنرمندان آن دوره همچون پرویز اتابکی برای اولین بار استودیوی ضبط خصوصی به نام طنین را در خیابان رامسر تهران افتتاح کرد که اکثر آثار ماندگار تاریخ موسیقی ایران در آن استودیو تولید و ضبط شده است.
برخی از تصانیف
گل من: آهنگساز: همایون خرم، خواننده: امین‌الله رشیدی
ایران ایران: آهنگساز: محمد سریر، خواننده محمد نوری
خانه بر دوش: گروه پالت
گل‌های ۲۴۲: آهنگساز: روح‌الله خالقی، خواننده: غلامحسین بنان
پرویز وکیلی (۱۳۱۱ تا ۱۳۶۳)
«پرویز وکیلی» از بنیان‌گذاران تصنیف‌های قصه‌ای بود و تمام تصانیفی که در شعرها می‌گفت به این شکل بود.
برخی از تصانیف
بزار حرفمو بزنم: ایرج
نژاد کویر، آهنگساز: ناصر چشم‌آذر، خواننده: محمد اصفهانی
محمدعلی بهمنی (۱۳۲۱)
«محمدعلی بهمنی» سال‌ها به عنوان رییس شورای شعر و ترانه فعالیت میکرد؛ او طی سالیان اخیر ترانه‌های بسیاری (بیشتر در موسیقی پاپ) سروده است؛ اما اهالی موسیقی سنتی نیز از برخی از آثار او بهره برده‌اند.
برخی از تصانیف
چه آتش‌ها: همایون شجریان
پرده‌نشین: علیرضا قربانی
علی معلم دامغانی (۱۳۳۰)
«محمد علی معلم دامغانی» در شمار شاعران نسل اول انقلاب است. او همچنین ترانه‌های بسیاری برای بعضی از خوانندگان مطرح ایران همچون محمد اصفهانی، محمدرضا شجریان و مجید اخشابی سروده‌است که از آن جمله می‌توان به ترانه باران از آلبوم شب، سکوت، کویر محمدرضا شجریان اشاره کرد.
برخی از تصانیف
باران: آهنگساز: کیهان کلهر، خواننده: محمدرضا شجریان
قیصر امین‌پور (۱۳۳۸ تا ۱۳۸۶)
«قیصر امین‌پور» علاوه بر سرودنِ چندین مجموعه شعر، تسلط و توانایی بسیاری در سرودن ترانه و تصنیف داشت؛ قیصر در بعضی از موارد روی ملودی یک آهنگساز، شعر گذاشته و گاهی خواننده یا آهنگساز از بین اشعارش کاری را انتخاب کرده و بر روی آن موسیقی نوشته است.
برخی از تصانیف
گریه بی‌بهانه/ حسام‌الدین سراج
نیلوفرانه: آهنگساز: عباس خوشدل، خواننده: علیرضا افتخاری
آبروی آب: خواننده: بامداد فلاحتی
دوستت دارم: خواننده: ناصر عبداللهی
آلبوم راز پرواز: آهنگساز: احمدعلی راغب، خواننده: سینا سرلک
فریاد هجران/ ارکستر سمفونی تهران (منوچهر صهبایی)، خواننده: عبدالحسین مختاباد
عبدالجبار کاکایی (۱۳۴۲)
عبدالجبار شاعر و ترانه‌سرای ایرانی و شاعر بسیاری از تیتراژهای سریال‌های تلویزیونی است. فعالیت‌های او بیشتر در زمینهٔ سرودن شعر، نقد و بررسی، اجرای برنامه‌های ادبی در صدا و سیما و فعالیت در مطبوعات متمرکز است. علاقهٔ کاکایی بیشتر معطوف به قالب‌های غزل و مثنوی است.
برخی از تصانیف
ارمغان تاریکی، آهنگساز: فرید سعادتمند، خواننده: محمد اصفهانی
ماه شب‌افروز: خواننده: حسام‌الدین سراج
هیهات: آهنگساز: سیاوش ساز آبادی، خواننده: حسام‌الدین سراج
نظری داده نشده است